24 Des 2017

HATEKE ROUPA NATÁL

Kalohan azúl hahú nakukun, naroman lakan nabilan husi kalohan nia leet ho ritmu maka’as, lakan hanesan mákina fotografia. Lurón Kolmera nakonu ho baraka ki’ik ne’ebé forma tuituir malu.

Kolmera nia furak enfeita ho roupa ne’ebé tara tuituir malu, ha’u hamriik iha ema lubuk nia klaran ne’ebé tama sai loja, liman hi’it plástiku. La kleur kalohan nakukun ne’e haturuk udan. Halai lailais hamahon an iha loja ninin.

Feto klosan lubuk hamriik iha ha’u-nia sorin, ko’alia kona-ba moda roupa no sapatu foun no halo mós komparasaun ba folin, ha’u nonook no nafatin see tilun ba dadalia ne’e.  “karik ida-ne’e bele ajuda ha’u bele hetan roupa foun ho moda agora ho folin ne’ebé baratu.”

Ha’u hamriik hodi sé tilun ba feto-klosan hirak-ne’e no haree tuir de’it fa’an na’in sira halai bá-mai hodi aruma sasán hodi salva iha fatin mahon, tekiteki telefone mós nakdedar iha pasta laran. Ha’u hi’it no sé ba tilun;

“Sé mak ne’e.?” hatán ho lian baruk.
“ Ana, ó iha ne’ebé.?”
“Ne’e ho sé.”
“Ha’u, Abia.”
“Ó, uza fali sé nia númeru mak telefone mai ne’e, ha’u-nia kolega nia ha’u presiza tebes ó-nia ajuda.”
“Dehan mai saida mak ha’u bele halo hodi ajuda ó.”
“Ó, iha ne’ebé?” hato’o mai ho lian nakdedar.
“Iha Kolmera”
“Hein iha ne’ebá, ha’u tesik bá agora” ko’alia nune’e taka daudaun telefone.

Ha’u nafatin hamriik no hanoin hela de’it feto-klosan lubuk ne’e nia liafuan iha loja oin ne’e vestidu ho moda foun ho folin ne’ebé baratu. Liutiha minutu balu udan mós para, ha’u la’o hakbesik ba lurón ninin nune’e bele hafasil Abia bele hetan lailais ha’u iha ema lubun nia klaran.

Bainhira udan ema ida-idak hahú arruma fali nia sasán, tara iha moru lolon no tali ne’ebé kesi iha ai-riin, karreta ho motór halai bá-mai no apita iha sorin-sorin ema sees malu mós ladi'ak hanesan loloos ikan sardiña iha latan laran.

Natál tinan ne’e ha’u la pasa férias iha Same tan hakarak sente Natál nia furak iha sidade, múzika Natál hahú toka iha loja no uma-kain sira, ai-hun ne’ebé enfeita ho kores oinoin, lampu lakan piska-piska hafutar ain hun ne’ebé halo husi plástiku no bainhira kalan to’o sei hafurak matan ho nia furak ne’ebé falsu.

Abia ha’u-nia belun di’ak, ami hela hamutuk iha kuartu ida husi kuartu liman ne’ebé forma tuituir malu. Ami uluk eskola hamutuk iha Same bainhira pasa sekundária ami na’in-rua deside mai kontinua estudu universidade iha Díli, ami deside hela iha kos no ida-ne’e sei ajuda ami na’in-rua bele aprende moris mesak no maduru hasoru realidade moris bainhira dook husi família.

Liutiha minutu balu Abia mós to’o, husi kotuk Abia bolu ho lian maka’as no halai mai hasoru ha’u ho dada iis boot.

“Ó, nu’usá halai de’it ne’e.?”
“Ana, ha’u presiza tebes ó-nia ajuda, la hatene sé mak bele ajuda ha’u iha situasaun sira hanesan ne’e, ó hatene momoos ha’u laiha família ida mak hela iha ne’e.”
“Abia saida mak ha’u bele halo hodi ajuda ó.”
“Ana, ha’u hatene ó hakarak hola vestidu no sapatu foun maibé agora ha’u mós presiza ó-nia ajuda, Mamá moras iha foho no osan ne’ebé Mamá sira haruka mai ha’u gasta hotu hodi print matéria eskola nia.”
“Iha kos mós dalaruma ita han maran tan laiha osan hodi sosa modo.”

Ha’u dada iis no liman dada ba karteira kór kafé hasai osan tahan ne’ebé hela de’it tahan rua ne’e fó ba Abia, mehi hotu kona roupa foun mós para iha ne’e. Abia presiza liu osan ne’e duké ha’u, kona-ba roupa tempu seluk bele hola fali.

“Ana, bainhira fila husi foho mak ha’u fó fali ó-nia osan.”
“Di’ak hela, importante mak ó ba haree uluk ó-nia Mamá. Lalika prekupa ho osan tan ita ema sempre presiza malu no tulun malu.”
“Obrigada Ana, orasida kalan ó mesak iha kos, lokraik ne’e ha’u aranka ona. haree kuidadu an keta haluha kalan taka odamatan halo metin.” Ko’alia ne’e kaer ha’u-nia liman la’o daudaun.

Bainhira Abia fila kotuk hakat ba lurón sorin, fila kotuk hamnasa mai ho oin kontente, karik osan ne’e tulun duni nia. Hamnasa ne’e ha’u halo ha’u saudades fali Mamá no hakarak rona nia lian. Foti telefone dere ba Mamá hodi rona de’it Mamá nia lian no husu di’ak ka lae.

Bainhira kalan Natál to’o ha’u tuur iha uma nia tatiis hateke fitun iha lalehan ho laran triste labele sente  sabór hahán ne’ebé Mamá te’in. Naroman fitun no fulan hamaluk ha’u ho hahán simples ne’ebé prepara iha kalan Natál ne’e.

Fitun tatoli hela ba Mamá no Papa, ha’u saudades sira iha kalan Natál ne’e, I ha’u reza mós ba Abia nia Mamá bele di’ak lailais husi moras ne’e. Lakleur SMS badak ida tama hodi dehan  “Boas Festa Natál Ana, obrigada Ana ho ó-nia tulun ha’u bele hamutuk ho Mamá kalan ne’e, komprentus husi Mamá ba ó, deskulpa tan ha’u ó labele hola roupa Natál.”

Ksolok Natál ba ita hotu, labele hateke roupa foun hanesan símbolu ba Natál maibé oinsá mak ita prepara ita-nia fuan ne’ebé moos hodi simu loron ne’e ho hakmatek no dame.

Díli, loron-23 fulan Dezembru tinan-2017