TARIDU IHA DADEER HAKMATEK

Dadeer hakmatek, ha'u hadeer husi toba fatin ho oin kontente no espíritu hakarak aprende ne’ebé forte hafanun ha'u husi toba fatin, kose matan no hakat lailais bá dapur ajuda Mamá fase bikan, dasa uma laran no uma sorin-sorin. Hafoin hariis bá tuir kursu lian inglés.

"Ajo hadeer ona ga?" Hakilar nune'e halai daudaun ba hariis fatin, Ajo ha'u nia maun boot nia boot liu ha'u tinan rua de'it, oras ne'e nia tinan sanulu resin ida no ha'u tinan sia, ami nain rua eskola meiudia, dadeer ami aproveita tempu ne'ebé mamuk ne'e bá tuir kursu lian inglés.

Bainhira sai husi hariis fatin Ajo sei nafatin toba. Ho lian maka’as  ha'u hakilar. “Ajo hadeer ona ga?, Atu besik tuku 8 ona ne'e, orsida ita ba tarde ona”, hakilar nune'e no halai daudaun bá kuartu laran buka roupa troka, hafoin sai fali mai Ajo nafatin toba, hafalun an ho matan hodi dehan “Anina ó ba de'it ona bá, ha'u nia isin sei nafatin manas ne'e.” Ajo nia isin manas loron ida liubá tan halimar udan-been. “Ó toba lai ba, orsida ha'u bá mak dehan bá teacher”.

Ha'u la'o sai husi uma ho oin kontente “Ama ha'u bá ona”, “bá haree karreta, kursu sai haree mai loos ona uma” Mamá hameno tuir kuandu ain ne'e hakat sai husi uma, ha'u hananu tuir lurón, haksoit bá-mai hanesan gafañotu, loron ne'e hanesan ho loron baibain lurón ne'e fuik tebes laiha movimentu karreta no motór, foin mak tuku hitu liu minutu limanulu resin lima loron-matan hamanas daudaun ha'u nia kotuk laran, ha'u nafatin hananu hodi hamaluk ba la'o bá kursu fatin.

Ha'u hamriik iha  estrada ne'ebé hanaran rua Prezidente Nicolau Lobato, husi estrada sorin hakat ba sorin karuk, ha'u sente hanesan atu hakur mota boot ida tan karreta ne'ebè halai ba mai, baibain Ajo mak hapara karreta sira ne'e hodi hakat liu bà estrada sorin, ha'u hamriik metin iha fatin matan moris hodi haree tuir karreta no motor sira, iha ha'u nia laran dehan "sei sira mak neineik ha'u sei halai maka’as ba estrada sorin atu ne'e labele soke ha'u" hanoin nune'e no ain prepara hela hodi halai.

Liu tiha minutu balu ha'u konsege hakat liu, hateke fali bá kotuk ho dada iis maka’as no hamnasa mihis, ha'u maka’as duni bele hakur mesak. Ha'u kontinua la'o no hamoos tutuir kosar iha rentos. Hakat ne'e hahú maka’as tan ha'u hetan kastigu husi teacher.

Ha'u moe no ta’uk bainhira hamriik iha oin hodi kanta ba ha'u belun sira, biar ha'u bele kanta beibeik iha lurón, hananu ho lian maka’as iha hariis fatin hanesan artista famouzu Ages Monica maibé ha'u iha sira nia oin ha'u hanesan tiha manu moras.

Teki-teki maun na’in-rua sai motór marka Revo halai neineik husi ha'u nia kotuk, ha'u lahatene sé mak ne'e, sira halai hakbesik mai hodi dehan:

“Alin, ó atu ba ne'ebé?”

“Ha'u atu ba kursu”

“Ama lori ga?”

“Maun koñese ha'u nia ama ga?”

“Ó nia ama ha'u nia kolega”

Kuandu nia dehan Mamá nia kolega ha'u komesa deskonfia, nia bosok karik nu’usá  mak Mamá ferik ona bele iha kolega ho idade ki’ik, karik maun ida lori motór ne'e ho idade 22 anos no ida tuur iha kotuk ne'e 20.

Ha'u hatán ho laran-taridu “di'ak hela maun, ha'u la'o de'it ha'u nia kursu fatin besik ona”, “entaun di'ak, sei lakohi ami tula, ami bá uluk ona komprimentus hela bá ama” dehan nune'e no sira mós halai daudaun. Duvida kona-ba sira mós lakon derrepente, karik loos Mamá nia kolega duni.

Ha'u nafatin la'o to'o no hakat ne'e nafatin maka’as, iha ha'u nia laran komesa dehan karik “ohin  mak ha'u hakarak sae motór karik oras ne'e ha'u to'o tiha ona, no la la'o mesak-mesak iha lurón hanesan ne'e”. kuandu ha'u to'o iha ai-matan dukur ha'u haree motór hanesan para helik hela iha hun, maun na’in-rua ohin ne'e tuur hela iha motór  leten.

Maun ida ohin tuur iha motór kotuk ho postura ladún aas, isin lotuk morena, hatais kalsa badak levis ne'ebé naklees ba mai no tuu brinku iha tilun ne'e hakbesik  daudaun hodi dehan “ohin dehan ó nia kursus fatin besik hela nu’usá mak halai de'it”, “di'ak hela tiu, liután uma rua to'o ona kursu fatin”.

Lakleur maun ida fuuk panker lori motór ne'e hamoris nia motór hodi dehan ba nia kolega “nia lakohi, aproveita ema laiha ne'e ita tula de'it ona” nia kolega ne'e mós kaer metin ha'u nia liman no rasta ha'u atu ba sa’e motór ne'e, ha'u komesa deskonfia ona ho sira no hanoin hetan Mamá nia liafuan  lalika naran ko'alia ho ema ne'ebé ó la koñese orsida nia na'ok tau iha karón no lori bá fa’an.

Maun ne'ebé tilun tuu brinku ne'e rasta ha'u nia liman ho maka’as halo ha'u nia kabaas mós moras hotu, maun fuuk panker ne'e para motór iha kedas ha'u nia sorin no ida fali koko ko’us ha'u sae motór ne'e, molok atu besik ba motór ne'e ha'u halo finje monu ba rai bainhira nia dada maka’as ha'u nia liman no liman sorin ra’ut hela rai rahun no kumu iha liman laran kuandu nia atu ko’us ha'u, ha'u kari rai rahun ba nia matan laran, nia mós hakfodak no husik ha'u nia liman.

Bainhira nia husik ha'u nia liman ha'u mós halai lailais bá estrada sorin hodi hakilar “ajuda ha'u lai maun na’in-rua ho motór revo ne'e koko atu na’ok ha'u” rona ha'u hakilar tiu katuas ne'ebé tuur iha nia uma oin ne'e mós halai hasoru ha'u no halai ba estrada sorin hodi hakilar “hoooii... labele halai.... labele halai..” sira konsege halai joven sira seluk ne'ebé rona tiu ne'e hakilar koko duni tuir maun na’in-rua ne'e maibé la konsege tan sira halai maka’as.

Tiu lori ha'u ba nia uma fó bee ba ha'u hemu hodi husu tuir tansá sira hakarak atu na'ok ha'u. Ha'u konta tuir saida mak akontese ho tanis, iha ne'e ema komesa hobur ha'u hanesan lalar hobur fo’er, ha'u tanis maka’as liután ta'uk.

“Ó hela iha ne'ebé?”

“Ha'u hela iha perumahan iha estrada sorin ne'ebá” ko'alia nune'e no liman hatudu ba lurón sorin.

“Ó lalika tanis ona, tiu sei lori fila ba ó nia uma”.

Mamá te’in hela iha dapur. “tuur tiha tiu, ha'u nia uma mak ne'e” Mamá halai sai husi dapur bainhira rona ha'u nia lian. “ó nu’usá fila fali kursu ohin loron laiha kah?”. Halai hasoru Mamá ho tanis, tiu ne'e hamriik no esplika ba Mamá kona-ba saida mak akontese ba ha'u minutu tolunulu liubá, Mamá mós tanis hakuak ha'u no hato'o obrigado fila-fila ba tiu ne'e.

Loron tuir mai Mamá la hatán ona ami na’in-rua Ajo la'o mesak, haruka bin ou maun sira mak lori ami bá kursu fatin, sé sira bá hotu eskola entaun Mamá mak lori ami na’in-rua báhusik  hela iha kursu fatin hafoin filafali mai uma hodi te’in no kursu sai bá foti hikas. Ha'u sente la seguru bainhira la'o mesak no perguntas ida ne'ebé ha'u rasik labele hatán tansá nia hakarak atu na'ok ha'u. (***)

NB: Istória ne'e hanesan istória fiksaun, hakerek na’in hetan inspirasaun husi kazu ema na'ok labarike akontese iha fulan hirak liubá maibé istótia ne'e rasik la refere ba ema ida. Ba maluk sira ne'ebé mak hakarak hato'o ita-boot sira nia krítika no sujestaun bele manda ita-boot sira nia komentariu mai email este.amaral8@gmail.com ou bele kontaktu direita mai númeru telefone 73463830/77370872

Dili, loron-18  fulan-Agustu tinan-2016