Loron aban hanesan mistériu. Ha’u tuur iha kama ain tuku fila-fila isin ne’e, tansá ida-ne’e akontese mai ha’u, lian mak husu ne’e mosu beibeik. Matan ne’e ta’uk fihir an iha lalenok oin tan lalenok nunka bosok ba realidade.
Memória moruk ne’e mosu beibeik iha hanoin. Ha’u hirus ho fitun no fulan tansá iha minutu ne’ebé ema foti obriga buat ne’ebé folin liu iha ha’u-nia an sira nonook de’it.
Tansá lian ne’e labele to’o iha ema seluk nia tilun. Tansá ha’u tenke sai tuir karreta ne’e biar ha’u hatene momoos ha’u la koñese sira.
Ha’u moe bainhira hamriik iha espellu oin, ta’uk hasoru realidade. Tuur iha kama ain, matan-been sulin neineik lahó lian. Rona odamatan lian ha’u foti-ulun haree hetan Papa. Iha minutu sira hanesan ne’e ha’u ta’uk atu haree Papa nia oin, ha’u tuur hakru’uk no matan-been ne’e hetok sulin maka’as liután.
Papa hakuak metimetin ha’u-nia kabas hodi dehan;
“Lalika ta’uk tan Papa sei la hirus ó, Papa hatene ó mós lakohi ida ne’e atu akontese ba ó-nia an. Hirus mós sei la rezolve problema buat hotu akontese ona, ba oras ne’e ó presiza tulun la’ós presaun. Ó sei la la’o mesak ami hotu iha ó-nia sorin.”
Papa nia liafuan ne’e fó hikas enerjia foun mai ha’u. Semana rua liu daudaun mane morena na’in-rua ne’e nia lian sei metin iha ha’u-nia tilun. Bainhira kalan to’o ha’u ta’uk atu taka matan tan memória aat ne’e mosu beibeik, ida ne’e hetok halo ha’u ta’uk bainhira hasoru ema foun.
Lia bisibisi husi viziñu sira to’o daudaun ona iha ha’u-nia tilun, balu fó merese no balu fó kasian ba saida mak akontese ona mai ha’u. Fuan ne’e moras tebes bainhira rona lia hirak-ne’e. Fulan ida liu daudaun la bá eskola no sai husi uma. Mamá no Papa la hatán ha’u atu sai husi uma, la’ós tanba sira moe lae maibé sira ta’uk viziñu nia liafuan bele hakanek no loke hikas trauma ne’e.
Fulan ida liu daudaun maibé ha’u-nia menstruasaun seidauk mai. Oin hahú kamutis, vontade han mós hahú laiha no iha dadeersan muta beibeik. Lia bisibisi husi ibun ba ibun iha viziñu nia leet hahú mamanas, balu dehan;
“Sonia nia inan-aman agora sula de’it nia tanba nia agora isin-rua, mane lakohi toma resposabilidade komu moe ho viziñu sira, entaun sira dehan Sonia ne’e vítima ba violasaun seksuál.”
Anita, ha’u-nia belun di’ak mós hahú hadook an husi ha’u, ha’u rona husi Ana nia ta’uk hasoru Papa tan nia mak obriga ha’u atu bá asiste Ana nia festa. Anita manda mensajen beibeik mai ha’u hodi dehan;
“Sonia, ha’u jura ho ha’u-nia an, sé ha’u bosok buat aat hotu bele akontese mai ha’u. Saida mak akontese ba ó laiha ligasaun ho ha’u. Ha’u la hatene ema ne’e hetan ó-nia númeru telefone husi sé no oinsá. Iha momentu festa atu hahú ó la mosu bá festa ne’e ha’u ho Alex bá to’o ó-nia uma maibé ó-nia Mamá dehan ó bá tiha ona no karreta Pajero ida mak mai tula ó.”
To’o minutu ne’e ha’u seidauk bele deskobre oinsá mak sira bele hatene ha’u-nia númeru telefone no ha’u-nia hela-fatin.
“Ha’u mak ohin hetan nia númeru telefone no nia uma ne’ebé ha’u mak uluk depois mak ó”
Liman ain nakdader, kosar metan sulin bainhira hanoin-hetan mane morena ne’e nia oin. Matan-been turuk neineik habokon hasan.
“Sonia, nu’usá mak ó tanis. Ó-nia oin-kamutis loos, aban dadeer mak ita bá fali ospitál hodi kontrola.”
Kalan fahe-rua maibé matan ne’ebé seidauk dukur, fuan ne’e hahú lahakmatek. Semana ida liu ona isin ne’e sente baruk no hakarak toba de’it. Ha’u ta’uk atu hasoru loron aban no ta’uk hasoru realidade, sé saida mak viziñu sira dehan ne’e loos oinsá ho ha’u-nia futuru.
“Sonia hadeer ona, rai-loron ona, ó-nia oin-kamutis loos. Ó tenke rona no halo tuir saida mak Doutór sira halo tuir hodi halakon trauma ne’e.” Mamá dehan nune’e no loke daudaun kortina janela nian.
“Amá, ha’u moe haree viziñu no ha’u-nia kolega sira, balu fó kasian ha’u maibé balu fó merese.” Dehan nune’e hakuak metimetin Mamá nia knotak.
“Haree ba hariis ona, lalika rona saida mak sira dehan.”
Bainhira la’o sai husi uma, ha’u haree viziñu balu hamriik ho oin hamnasa bainhira haree hetan ha’u. La hatene sah sinál mak ida-ne’e maibé hetok ha’u ta’uk atu sai husi uma no hasoru ema foun. Bainhira to’ó iha ospitál Mamá bá hasoru kedas Doutór ne’ebé durante ne’e halo tratamentu mai ha’u. Bainhira Mamá esplika sintomas ne’e ba Doutór, hakerek surat-tahan ida entrega ba Mamá hodi dehan;
“Mana, lori Sonia bá hasoru Doutór ida-ne’e. Nia rezultadu keta haluha lori fali mai. Noy keta hanoin barak, buat hotu sei di’ak.” Dehan nune’e no hateke metimetin ha’u-nia oin.
Husi dook ha’u haree inan isin-rua sira tuur liña iha kadeira naruk ho lian neineik Mamá dehan “hein iha ne’e ha’u bá tau naran lae.” Lakleur Mamá mai tuur iha hahú nia sorin hodi dehan;
“Ita hein de’it orasida ema sei bolu ita-nia naran.”
“Amá, tansá ita mai konsulta fali iha ne’e. Ema sira ne’ebé mak tuur iha ne’e mesak isin-rua de’it.” Dehan nune’e no hateke ba sorisorin.
“Ó, lalika hanoin barak, halo tuir de’it saida mak Doutór sira dehan.”
Besik oras Tia Parteira ida hamriik iha odamatan hodi bolu ha’u-nia naran. Ha’u hakbesik ba no Mamá hamriik ha’u-nia sorin. Ho hamnasa enfermeira ne’e dehan;
“Lori Mamá mai konsulta ga Noy?”
“Lae, ha’u mak mai konsulta.”
Tia Parteira ne’e hafodak bainhira haree ha’u-nia oin. Ha’u-nia matan-been nakonu iha minutu ne’e kedas. Mamá kaer metin ha’u-nia liman ho lian nakdedar esplika ba tia Parteira ne’e kona-ba saida ida mak akontese ona mai ha’u.Tia Parteira ne’e mós la husu barak ona no halo nia servisu ho nonook maibé nia matan ikun hateke beibeik mai ho espresaun kasian. Hafoin halo teste ba urina. Tia Parteira ne’e dehan;
“Noy, nia rezultadu hatudu katak ita isin-rua. Noy lalika hanoin barak no kuidadu nafatin saúde. Saida mak akontese ona ba Noy, ne’e hanesan lisaun ida ba ita hotu. Keta hanoin badak hodi estega labarik ne’e. Fuan boot nafatin, ha’u fiar Noy iha inan-aman ne’ebé mak hadomi no sei akompaña nafatin. Tia mós iha oan-feto ne’ebé Noy lalika moe no ta’uk hasoru realidade.”
Matan-been ne’e sulin nonook de’it, liman ain nakdedar iha fatin. Tia Parteira ne’e hamriik husi nia tuur-fatin no hakuak metin ha’u. Mamá mós tanis haree ha’u-nia an;
“Noy, haree kuidadu saúde, keta hanoin barak. Keta haluha fulafulan mai kontrola ita-nia iha Sentru Saúde nune’e ita bele hatene bebé nia kondisaun.”
“Di’ak tia.”
Bainhira ha’u atu sai husi sala konsulta ne’e, tia Parteira ne’e hamriik no hakuak metin ha’u hodi dehan;
“Korajen Noy, buat hotu sei di’ak. Haree kuidadu saúde. Mana keta halo nia hanoin barak nafatin akompaña nia.”
Bainhira fila bá uma Papa simu novidade ne’e ho kontente no triste dala ida. ha’u ta’uk atu haree Papa nia oin no hala'i lailais tama ba kuartu laran. Papa tama tuirbá kuartu laran no tuur iha kama ain hodi dehan;
“Papa, hatene ó seidauk prontu hasoru situasaun ne’e maibé realidade mak ne’e. Se ó seidauk prontu sai inan, Papa ho Mamá iha ne’e no sei la husik ó mesak. Ó mak hahoris labarik ne’e maibé ami mak sei sai inan-aman to’o bainhira ó prontu ona ó bele foti nia husi ami.”
Mamá ne’ebé hamriik iha odamatan tanis bainhira haree Papa hamaus ha’u ho matan-been. Iha minutu ne’e kedas ha’u promete ba an sei la rona saida mak ema dehan. Bebé ne’ebé mak oras ne’e iha ha’u-nia isin mak motivasaun ba ha’u atu kontinua hakat ba oin. Ha’u agradese tan iha família ida ne’ebé mak sempre fó apoiu no la husik ha’u la’o mesak iha situasaun defisil.
Díli, loron-20 fulan-Setembru tinan-2018
Hirus
