La’ós Siumé Maibé Prinsípiu

Ania ho Ajo moris hamutuk iha tempu naruk nia laran nakonu ho domin. Iha oan na’in-rua Alex ne’ebé foin halo-tinan tolu no Aida tinan lima. Ania barakliu pasa tempu iha uma hamutuk ho nia oan na’in-rua.

Ajo ne’ebé servisu iha Ajensia Internasional balu, dala barak la’o beibeik ba rai-li’ur no husik hela nia kaben ho nia oan sira iha uma. Bainhira ita tempu férias Ajo sempre buka tempu hodi pasa ho nia família ki’ik ne’e.

Semana tolu Ajo halo nia vizita servisu iha rai-li’ur hafoin fila hikas, nia husu atu lisensa semana ida hodi hamutuk ho oan no nia kaben. Ajo la dehan ba nia kaben kona-ba novidades ksolok ne’e. Hanesan bainbain Ania hadeer sedu prepara matabixu ba Ajo ho nia oan sira.

Teki-teki Ania nia telefone lian. Ania ne’ebé akompaña daudaun Ajo matabixu iha meza han, bainhira haree ba ekrán telefone ho oin hafodak haksubar an iha dapur hodi simu telefone ne’e. Ajo tuur iha meza han hodi fihir de’it Ania nia jestu.

Ajo nakonu ho dúvida sé mak  telefone no tansá Ania tenke hadook an husi nia hodi hatán telefone ne’e. Ania nia hahalok ne’e halo Ajo hetok deskonfia liután hafoin semana ida liubá nia alin ikun Ana, manda fotografia ida ba nia liuhusi via Facebook.

Bainhira Ania tama ba kuartu laran, Ajo dadalia ho nia subriña Sonia ne’ebé mai hamaluk Ania, Alex no Aida bainhira nia laiha uma.

            “Tiu, fila ona ne’e orasida lokraik ha’u fila ona bá uma.”

            “ Bainhira tiu laiha uma, tia haree ó di’ak ka lae?”

“Tia haree ha’u di’ak loos no hola mós roupa no telefone foun mai ha’u.” ko’alia nune’e liman hatudu daudaun ba telefone foun ne’ebé Ania fó ba Sonia.

“Ó, mak di’ak fali. Ó mak hili nia modelu ga, ó-nia tia mak hili?”

“Tia mak hili, maibé semana rua nia laran ne’e tia sai hela de’it no fila kalan. Bainhira ha’u husu tia hatán de’it bá buka ha’u-nia telefone.’’

Rona tiha ida-ne’e Ajo, hi’it bikan ne’ebé uza han bá tau iha dapur no dada tolla iha tali hakat daudaun ba hariis-fatin. Ania haree husi kuartu laran Ajo tama daudaun ba hariis-fatin. Nia loke odamatan armáriu hili daudaun Ajo nia kamizola hodi hatais iha loron ne’e.

Bainhira sai husi hariis-fatin mai Ajo ho hamnasa mihis hakarak dehan ba Ania katak nia husu ona lisensa ba semana ida nian maibé hafoin rona saida mak Sonia dehan, Ajo deside nonook no buka tuir sah atividade Ania halo iha li’ur bainhira nia laiha uma.

            “Doben, roupa ha’u estrika ona.’’

            “Obrigada doben, estrika ona ha’u-nia roupa. Baibain ó la estrika ha’u-nia roupa.’’

            “Sala ga, sei ha’u estrika ó-nia roupa.”

“Lae, sente komik de’it.’’

Ho hamnasa Ania ko’us daudaun Alex hodi dehan “haree troka ona ba, ha’u fó han Alex lae.”

Bainhira troka hotu. Ajo foti xave karreta ne’ebé latan iha armáriu leten la’o  sai husi uma nein dehan hela liafuan ruma ba Ania. Loron ne’e Ajo la bá servisu maibé nia para hela iha lurón boot hodi hafuhu tuir de’it Ania, nia sai husi uma ka lae. Hein to’o meiudia Ania la sai husi uma.

Iha oras han meiudia nian Ajo deside fila bá han iha uma. Ania nia telefone lian maibé nia iha hela hariis-fatin. Ajo hakbesik ba hodi buka tuir sé mak haruka mensajen mai ne’e. Ajo hafodak bainhira lee mensajen ne’ebé tama mai ne’e hodi dehan;

            “Doben, ha’u hein hela ó iha fatin baibain, ó la mai ga?”

Mensajen husi númeru telefone ne’ebé Ania la tau naran. Ajo lakohi husu tuir Ania kona-ba mensajen ne’e bainhira lee tiha nia mensajen ne’e, Ajo foti telefone ba Aida hodi haree video Upin no Ipin ne’ebé rai iha telemovel ne’e nia laran. Ajo halo hanesan ne’e atu Ania labele deskonfia katak nia mak lee mensajen ne’e maibé Ana mak loke no Ania mós sei la deskonfia tan Aida seidauk koñese letra.

Bainhira han hotu Ajo deside la bá  hikas servisu. Sonia hakbesik ba nia hodi dehan;

            “Tiu, orasida bá servisu ha’u tuir bá tun iha uma.’’

“Ó, halimar tan iha ne’e, aban tiu sei bá munisipiu, iha servisu balu ne’ebé presiza halo. Tiu sei ba loron ida ka rua iha ne’ebá, bainhira tiu fila mai mak ó fila, ó iha ne’e halimar lai ho ó-nia alin sira.”

“Foin mai de’it atu bá fali tan ona ne’e?” Ania hatán ho oin-naburut.

“Aban dadeer mak aranka, agora ha’u deskansa lai iha uma. Sonia bá rai fali ó-nia pasta ne’e orasida mak ha’u telefone fó hateten ó-nia Mamá.”

Sonia hi’it daudaun nia pasta lori bá rai iha kuartu laran. Ajo halo finje tama bá kuartu laran arruma roupa tau ba pasta laran. Bainhira haree Ania, nia dehan;

“Lokraik ne’e ha’u la bá servisu, aban ami aranka sedu de’it ne’ebé ha’u hakarak deskansa no halimar ho labarik sira iha uma.’’

Ania nia telefone lian beibeik maibé nia la hi’it. Ho hamnasa mihis Ajo dehan

 “Ó-nia telefone lian ne’e, nu’usá la hi’it.’’

“La hatene sé mak telefone mai ne’e númeru foun.’’

“Ó lakohi simu husik ha’u mak hatán.’’

“Doben, ha’u karega telefone lai nia pila mós hotu ona.’’ Dehan nune’e no hakat lailais tama bá dapur laran.

Bainhira manu kokorek, Ajo mós hariis no prepara ona nia pasta tau iha karreta laran. Ania hadeer sedu mós hodi prepara matabixu. Ajo rai metin dúvida hotu no lakohi rona saida mak nia feto sira dehan kona-ba Ania ne’ebé sira kaer toman la’o ho mane seluk.

Ajo fiar-metin ba domin ne’ebé sira kuda hodi forma família ki’ik ne’e.Tan ne’e nia lakohi rona saida mak ema dehan, bainhira nia la kaer rasik ho nia liman.

            “Haree didi’ak labarik sira.”

            “Matabixu lai. Ha’u prepara ona ne’e.’’

            “Di’ak hela bá mak matabixu iha dalan.”

Bainhira to’o iha dalan klaran Ajo telefone nia belun di’ak ida hodi troka karreta nune’e Ania labele deskonfia katak Ajo hafuhu tuir hela nia. Karreta vidru metan halo Ania la hatene katak Ajo mak para hela iha uma oin.

Tuku sia, Ania hatais moos sai husi uma, Sonia hamaus daudaun Alex ne’ebé tanis tuir Ania. Ania nafatin la’o no husik hela Alex mesak iha uma ho Sonia. La kleur mane-klosan ida para motór iha uma oin. Ho hamnasa Ania simu kapasete ne’ebé mane-klosan ne’e fó ba nia.

Husi karreta laran Ajo buka tuir sé mak mane-klosan ne’e maibé nia la koñese. Ajo hala'i tuir motór ne’e to’o iha lurón boot. Ania ne’ebé ohin tuur dook hahú hakbesik an no hakuak mane-klosan ne’e.

Ajo nia fuan sente atu nakfera de’it ona, sentimentu hirus, siume kahur malu. Ania ho mane-klosan ne’e para iha loza boot ida iha área Comoro. Tun husi motór leten kaer liman metin hanesan loos foin-sa’e sira-ne’ebé foin tuir malu no nakonu ho domin.

Anin ho mane-klosan ne’e tama sai loja, hafoin sira tama iha restorante ida. Tuur hateke oin ba malu no mane-oan ne’e kaer metin Ania liman la husik. Ajo ne’ebé dezde ohin la’o tuir sira na’in rua sente labele kontrola ona an no ba hasé kedas sira na’in-rua.

Ania hafodak hodi husik mane-klosan ne’e nia liman, ho hirus Ajo husu;

            “Sé mak ne’e?”

            “Doben, rona lai.”

“Ó hanesan ne’e bainhira ha’u laiha uma ó la’o ho mane seluk. Afinál saida mak ha’u-nia feto sira dehan ne’e loos.”

Bainhira deskute malu ne’e hahú maka’as mane-klosan ne’e la’o husik hela Ania no Ajo. Ho hamnasa mihis Ajo dehan;

            “Ohin, ó mai ho sé no fila mós ho nia. Ha’u bá uluk ona uma no hein ó iha ne’ebá.”

Ajo fila uma ho fuan dodok no nia la imajina. Inan husi nia oan sira bele halo hahalok hanesan ne’e. “Ha’u la hirus ou siume maibé ha’u triste ó estraga ona fiar ne’ebé ha’u fó no kontra ona prinsípiu ne’ebé ita forma bainhira harii uma-kain ne’e.”

Dili, loron-14 fulan-Jullu tinan-2018