SALVU KONDUTU

Anin kalan hasé ha'u isin bainhira ha'u lolon-liman sai husi janela karreta ninian, fitun sira iha lalehan hanesan bis-bisu hela mai ha'u nia tilun, hamnasa mihis kuandu haree fulan nia roman husi dook. Fuan ne'e sente hakmatek dook husi barullu, dook husi naroman eletrisidade ho de’it  fulan nia naroman akonpaña ha'u nia viajen. Hateke ba ha'u belun ne’ebé tuur iha ha’u sorin hamnasa ba nia hodi dehan ita nia viajen ne'e sei dook hatoman-an uza salvu kondutu.

Kalan ne'e sente naruk no laiha rohan, múzika reque husi Bob Marley hamaluk ha’u, teki-teki rona triikkk... triikk... triik... telemovel nia lian hasé ha'u tilun, liman no matan lais buka tuir telemovel ne'ebé lian iha pasta laran, telemovel nia lakan hasé ha'u nia matan pinta ho letra Mamá. Fuan ne'e haksolok bainhira lee hetan Mamá nia naran, la hein tan hatán ho lian-kontente.

“Kalan di’ak Mamá” ko'alia ba ho hamnasa mihis iha nakukun laran.

“Imi iha ne'ebé ona”

“Ami besik Dili ona, Mama ha’u hamlaha loos” hatán ho lian maña

“Mamá prepara hela bee manas no kulu da’an manas hein hela ó.”

Taka telefone ho kontente bainhira rona Mamá nia lian, ha'u belun ne'ebé tuur iha ha'u nia sorin fihi mai iha nakukun laran hodi dehan “kalma de’it lakleur ona ita to'o ona Dili”. Ha'u sadere-an ba kadeira hodi taka matan oituan, derrepente fuan ne'e sente la hakmatek hakfodak husi ha'u nia dukur badak ne'e, loke matan haree ha'u belun iha ha'u sorin mós toba dukur, la uza ona salvu kondutu. Iis sigaru suar hasé ha'u inus, afinál suar ne'e mai husi kadeira kondutór.

Ha'u mear hodi fó sinál ba kondotór mais nia la prekupa ho ha'u nia mear ne'e, múzika ho lian maka’as halo tilun ne'e sente atu diuk de’it ona, “huuumm.... karik nia fuma no rona múzika hodi duni dukur” ha'u hanoin iha laran. Ha'u hatun vidru lolon liman husi janela udan-been habokon liman, derrepente haree naroman husi nakukun no tarutu maka’as husi lalehan, kondotór hakfodak ho rai-lakan, sigaru iha liman monu kona kelen. Kondotór atrapalha ho sigaru no la haree ba dalan teki-teki karreta halai sa’e husi estrada no baku fila ba rai naruk.

Ha'u hakilar iha nakukun laran hodi dehan “Na’i... Na’i... Na’i... saida mak akontese ne'e, ajuda ha'u” ha'u hakilar ho lian maka’as, karreta duit husi estrada ninin ba rai naruk, fuan ne'e sente naklosu sai husi isin lolon, minutu tolu nia laran ha'u hakilar iha karreta laran mais la rona ha'u belun nia lian ho oin nakukun maibé la lakon sentidu, matan ikun haree hetan suar husi karreta oin, hakilar la ho lian, hakfodak fila oin ba ha'u belun laiha ona fatin, iha udan timis nia laran ho forsa ha'u dudu sees odamatan ne'ebé habit metin ha'u liman, raan sulin neineik husi ha'u nia rentos tan vibru nia kro’at.

Ha'u hakilar hodi bolu ha'u belun mais nia la hatán, ho forsa tomak konsege loke duni odamatan karreta nian mais liman loos la book-an ona tuir ritmu kakutak haruka, ha'u tuur iha nakukun no udan timis nia laran tanis hodi hakuak ha'u liman, ha'u rona ema hakilar husi karreta laran dehan ajuda loke odamatan lae, hakilar nune'e to'o dala tolu. Ha'u obriga-an hamriik husi ha'u nia tuur fatin buka tuir lian ne'e, afinál kondutór mak hakilar, ha'u hakat hakbesik ba hodi loke odamatan mais liman ne'e sente ketak tiha ona husi ha'u nia isin lolon, dada sai kondotór husi karreta laran no nia latan-an iha fatuk nia leten hodi dehan “ò nafatin hakilar hodi husu ajuda ba ema ruma mak liu iha fatin ne'e”.

Ha'u hakilar ho tanis husi minnutu ba minutu, ha'u la'o hadulas karreta hodi buka tuir ha'u belun mais la hetan nia, fulan ne'ebé naroman ne'e mós lakon iha ha’u nia haree tan taka metin ho kalohan, ha'u bolu-bolu Mamá no Papa mós la hatán, nain ha'u nia liman kal tohar duni ona. Udan-been halo ha'u malirin nakdedar iha fatin, lian ne'e hahú la forsa tan moras, hamnlaha no hamrook.

Kondotór ne'ebé latan an iha fatuk leten bolu ha'u hodi dehan “ó haree tok ha'u nia telemovel iha karreta laran, ita tenke telefone ema ruma hodi mai ajuda ita sai husi fatin ne'e.” hakat lailais  ba karreta laran hodi buka tuir ha'u nia telemovel ne'ebé rai iha pasta laran, liman ne'e moras kuandu la'o nia nakdoko bá-mai, ha'u tanis hodi hakuak ha'u nia liman, buka tun sai konsege duni hetan ha'u nia pasta sorte udan been la kona ha'u nia pasta, ema ne’ebé ha'u telefone dahuluk mak Mamá.

“Mamá, Ami hetan dezastre, ajuda ami la’e.”

“Jesus Saida mak akontese ba imi.” Mama hatán ho hakfodak

“Mamá haruka ema ruma ajuda ami la’e.” ha'u ko'alia ho tanis

“Di’ak ha'u telefone ambulánsia no Polísia bá nia fatin akontesementu agora”

Ha'u hakbesik ba kondutór hodi dada nia mai hamahan-an iha karreta laran, hodi hein ajuda ne'ebé sei mai mais ha'u nafatin hakilar hodi bolu ha'u belun, ha'u tuur iha nakukun laran reza no hamulak ba matebian sira hodi tau matan fatin ba nia.

Liu tiha minutu tolu nulu, ambulánsia mós to'o iha fatin ne'e, sira mai tula uluk ha'u ho kondotór bá uluk ospitál, bainhira to'o iha ospitál ha'u toba iha kama laran la ho lian no dukur iha fatin. Liu tiha oras balu ha’u hakfodak husi toba fatin, Mama hakuak ha'u hodi tanis no dehan “ó nia kolega mate tiha ona”. Ha'u tanis iha toba fatin haree ba ha'u liman falun metin ho ligadura.

Na’i, sei ha'u bele muda tempu ne'e ba kotuk mak ha'u sei dehan ba kondotór ne'e atu labele fuma bainhira lori karreta. Sei ha'u bele muda tempu ba kotuk mak ha'u sei dehan ba belun ne'e hodi uza salvu kondutu. Ha'u arrepende mais buat hotu liu ona iha matan laran, tanis mós matan-been la sulin sai, so reza de’it ba Na’i atu fó fatin di'ak ba nia iha renu lalehan amin.

Nb: Istoria fiksaun maibé bazeia ba realidade.

Dili, 05/05/2016

Esteviana Maria Celina Amaral de Fàtima.