KOSAR-WEEN LA HO FOLIN

“Oan labele soe fo’er arbiru” “Urpi” hatán mai ho oin kontente no la’o daudaun. Liafuan ne’e halo ha’u nia liman ain sente mamar hotu, urpi abreviatura(singkatan) husi liafuan urusan pribadi. Hamriik no hateke tuir de’it nia ain-fatin. Loro-matan sunu ha’u kulit, kosar halolon isin. Biar rai-manas, rai-rahun suar mais ha’u nafatin hamriik iha fatin ne’e, ai-saar iha liman kontinua dasa fo’er tuituir dalan.

Dili kapitál nasaun ne’e. La’ós fasil moris iha Díli, ha’u tenke hadeer sedu antes manu-fuik hananu iha ai-leten. Ajuda ha’u-nia feen sona netik pisang goreng hadi’a ekonomia uma-laran ho saláriu ne’ebé ha’u simu la to’o hodi selu oan sira-nia eskola no han loroloron nian. Servisu oioin ha’u halo nu’udar aman lakohi atu oan sira falta etu bikan ida, sei ema seluk nia oan han paun, sira mós tenke han paun maske naha ne’ebé ha’u lori todan tebes.

Dadeer-san han netik dosi baluk rua no kafé manas kopu ida hodi aguenta to’o meiudia, sei tarde no la konsege matabixu ha’u-nia kaben tau iha plástiku lori atu bele han iha dalan. Ho farda azúl no karón iha plástiku laran lori tuituir karik iha lurón hetan lata xerveza mamuk enxe iha karón nune’e bele hetan netik doit ruma iha loron ne’e.

Biar ema seluk hamnasa haree ha’u hili lata aat iha dalan ninin mais ha’u nafatin la’o. Loron ne’e naruk tebes bainhira ha’u sura loron hodi simu osan fulan nian, osan ne’ebé simu gasta la to’o fulan klaran hotu ona seidauk tan lia-mate no lia-moris. Iha loron ida fila husi servisu ho kabun hamlaha ha’u-nia oan feto ikun halai hasoru ho matan-ween.

 “Apá nia servisu ne’e lolos hanesan saida?” ko’alia mai ho tanis no dada iis maka’as.

 “Nu'usá ó husu ida ne’e!” hatán ba nia ho oin-hakfodak.

 “Ha’u nia kolega sira goza ha’u dehan ó-nia apá bulak karik hili fali kalen iha dalan.”

“Ó moe ga, bainhira sira ko’alia hanesan ne’e”

“Ha’u moe tan sira hotu goza lesuk ha’u”

“Ó lalika moe ho sira tan servisu ne’ebé Apá halo maske ema seluk hamnasa maibé Apá  kontente tan Apá servisu ho kosar-been mak fó han imi, la’ós lori na’ok ne’ebé husik ba sira ko’alia” kaer nia liman no hakat tama ba uma laran. 
“Ó lalika tanis ona, dehan ba ama etu ruma iha karik tau mai Apá han lae”. 
“Di’ak Apá” hatán mai no la’o daudaun bá dapur.

Ha’u tuur iha kadeira dada iis naruk, hanoin hela loron aban. Ohin loron kalen ne’ebé ha’u hili la to’o kilu ida, osan iha kartera mós hahú mamuk ba daudaun. Liu tiha minutu balu ain-fatin tarutu hakbesik mai foti matan haree ha’u-nia kaben lori etu maran bikan ida no ai-manas iha bikan ninin hakór metik mutin ne’e.

“Ohin ha’u la halo modo tan osan laiha, pisang goreng mós tomak hela ema la hola” ha’u nia kaben ko’alia mai ho oin la hamnasa.

“La buat ida, labarik sira ohin han ona ka lae?”

“Sira han ona, ha’u ohin hola superme falun ida halo fahe ba sira han” ko’alia nune’e nia mós hakat daudaun bá kuartu laran.

Han nonook laiha lian, fuan ne’e halerik ba moris, hanoin oan sira nia futuru. Nakukun hahú hafalun mundu, ahi-matan iha dapur la suar tan laiha osan hodi hola modo, ha’u-nia kaben loke kurtida hafuhu husi kuartu laran hodi dehan;

“Kalan ne’e ita han saida, sei iha osan rahun ruma fó lae mai haruka labarik sira ba hola modo”.

 “Haree tok iha kalsa ohin ha’u hatais ne’e, satu dolar ida rai hela iha kalsa bolsu” Liu tiha minutu balu ha’u nia kaben mosu mai hodi dehan : “Satu dolar loos de’it mak iha kalsa bolsu”

“Hela mak ne’e de’it ona” fihir malu no laiha lian.

Hakat tuur iha li'ur, fuan ne’e sente mesak fitun no fulan mós haksubar an husi ha’u-nia matan karik sira ta’uk atu haree no rona ha’u-nia halerik mais nafatin fiar katak sira akompaña hela ha’u husi dook. Ain ne’e sente toos hakat ba uma-laran tan fuan ne’e nakdedar haree labarik sira han etu maran.

Osan ikus ne’ebé fó ba ha’u-nia kaben mós nia la uza hola modo tan nia hanoin hela sei hola tiha modo aban ha’u sei la’o ain hodi ba servisu. 

Matan-ween sulin neineik habokon hasán iha nakukun, la brani hamriik iha naroman haree ha’u-nia oan sira-nia oin. Kalan ne’e ha’u tuur iha uma lidun hamaluk ho kafé kopu ida to’o labarik sira toba. 

Dadeer-san molok musulmanu reza iha dadeer (Solat subuh) no hananu Allahu Akbar lian iha musola Kampur Alor, ha’u hadeer ona ajuda ha’u-nia kaben. Hamoos hudi kulit, ko'a fahe ba rua no ha’u-nia kaben hatuur tasu iha ahi-matan leten sona daudaun. 

Ha’u nunka baruk atu hadeer sedu akompaña nia, nia feto ida ne’ebé bonita iha ha’u-nia matan no simu ha’u ho hamnasa midar bainhira ha’u fila bá uma la prekupa liman tanan ou lori buat ruma.

Dadeer ne’e ha’u bá sedu tebes. La’o neineik hodi bá servisu fatin ho farda azúl ha’u la’o ho fiar an. Iha lurón haree estudante lubun ida la’o iha dalan no hiit ho plástiku metan ne’ebé nakonu ho donat. Sira han tuituir dalan. Han hotu tiha sira so'e plástiku ne’e iha dalan ninin. La helik tan ha’u ba hasé kedas ho hanoin ida atu hanorin sira so'e fo’er iha nia fatin.

 “Estudante sira labele soe fo’er arbiru, fó’er fatin iha tiha ona tansá mak labele bá soe iha ne’ebé” ho oin hamnasa ha’u ko’alia ba sira.

Hatán mai ho oin la sente halo sala “huuum... loos mais nu’usá mak ha’u tenke kaer, plástiku ne’e mamuk ona i mesak mina de’it orsida ha’u nia farda fo’er ona”. 
“Bele nune’e fo’er ne’e ó mak lori mai, sei ó la han donat, plástiku mós iha nia fatin”.

 “Hiiiis... tiu ko’alia barak loos hanesan tiu mak hola hela donat mai ami han”.

“Loos, la’ós ha’u mak hola maibé fó hanoin de’it katak fo’er tenke soe iha nia fatin, tan ami dasa rai ne’e mós kole”

“Governu selu tiu atu dasa no raut fo’er tan ne’e mak tiu sira nia servisu sei hanesan tiu sira simu osan saugate de’it.” Hatán mai ho hamnasa.

“Iha eskola mestre sira hanorin soe fo’er iha fatin ka lae, sei sira la hanorin ha’u mak sei hanorin imi. Sei la’ós ita mak kuidade ita nia sidade sé tan” nein atu rona ha’u nia liafuan sira hakat daudaun.

Fuan ne’e sente metin hasoru jerasaun foun ho hanoin ida hanesan ne’e. Ema la fó folin bá ha’u nia servisu, rai-rahun sidade taka metin sira-nia matan no la haree hetan ha’u ne’ebé hamriik iha lurón. 

Loron ne’e naruk tebes iha loja China nian oin ha’u tuur sadere iha baki lolon, habokon kakorok ho bee. Matan ikun baku ba bee dalan ne’ebé nakonu ho fo’er, fuan ne’e tanis maibé oin nafatin hamnasa. 

Sei ohin loron ha’u la hamoos aban mai nia sei aumenta barak tan, loja na’in salva an iha malirin nia laran no matan delek ba fo’er ne’ebé butuk iha matan laran.

Kosar ne’e turuk maka’as hanesan mota Loes ne’ebé nunka maran maske bailoron naruk. Fuan ne’e hakilar ibun ne’e toos fakar sai. Karreta vidru metan halai liu tuda masa aqua mamuk sai husi karreta laran.

Só doko ulun haree hahalok sira ne’e. Tansá tinan ba tinan fo’er iha fatin ne’e nunka menus ema kontinua soe fo’er tuir nia hakarak. Lokraik ne’e ha’u fila ho oin-hamnasa.

Kuandu tuur iha loja oin ha’u hanoin hela saida mak ha’u sei sosa fó ba ha’u-nia oan na'in-tolu, liuliu ba oan feto ikun nia gosta loos boneka Berbie no husu beibeik atu hola boneka ne’e. Mane boot hakarak Suteras no feto klaran husu pasta foun tan pasta ne’ebé nia uza naklees daudaun. 

Hakat tama loja China hola sira-nia sasán, haree ayam potong fó hanoin mai ha’u hurkalan labarik sira han etu maran, hola netik ida ne’e ba sira iha kalan ne’e.

Hiit plástiku sorin-sorin ha’u hakat tama uma-laran, feto ikun halai hasoru ho dehan

 ”Apá lori saida mak ne’e?”

“Apá lori boneka fó ba ó”

“Apá loke lailais plástiku ne’e ha’u hakarak haree”

Dada sai boneka husi plástiku laran, nia halai kedas bá li’ur hodi hakilar

“Ha’u-nia Apá hola boneka foun”.

Haree nia hamnasa halo fuan ne’e hakmatek. Kalan ne’e ha’u-nia kaben te’in duni ayam potong, labarik sira han ho kontente. Ha’u foti pasta no suteras fó ba ha’u-nia oan na'in-rua, simu ho oin-kontente. 

Iha meza leten ha’u konta ba sira saida mak ha’u hasoru iha dadeer ne’e, nu’udar aman ha’u ho knaar hanesan ema dasa rai husu ba sira atu bele soe fo’er arbiru, hadomi ita-nia ambiente sé la’ós ita mak kuidade sé tan.

Biar dasa de’it fo’er iha lurón no la presiza fera uluk hodi hanoin mais servisu ne’e nafatin todan mai ha’u, to’o tempu udan fo’er ne’e aumenta ba beibeik fo’er iha rai-maran ba butuk hotu iha tasi ibun, Farol nia furak mós lakon tan nakonu ho fo’er iha tasi laran.

Ha’u firme hala’o servisu ne’e tan lakohi rona oan sira halerik ba hamlaha, lakohi oan sira lakon sira-nia futuru, firme tan ema la iha konxiénsia soe fo’er iha fatin, lakohi sidade nakonu ho fo’er  hodi halakon nia furak. Mais ha’u fiar loron ruma Díli ne’e sei sai sidade ne’ebé moos no ema sei so'e fo’er iha nia fatin ne’e mak ha’u-nia mehi.

Dili,../../2016

Esteviana Maria Celina Amaral De Fátima