MAMÁ

Foto kredit Google

“Ana hadeer ona, ita tenke ba merkadu antes rai naroman, sei lae ita la hetan ona modo futun boot ho folin baratu ne’ebé ema lori husi foho mai” hakilar nune’e no liman lamas daudaun ba karón ne’ebé latan iha hadak leten. 
 

Sidade sei hakmatek, manu-fuik sira mós sei haksubar an iha ai-tahan nia leet, sai husi uma ho fuuk nakrakat no la’o tuir Mamá nia kotuk ho oin baruk “Mamá ne’e ema nia matan sei dukur mós nia fanu ona.” “lalika ko’alia barak haree la’o lailais mai”.

Bainhira to’o iha merkadu Taibesi Mamá halai tuir karreta sira ne’ebé tula modo tan ema barak ona iha ne’ebá hein hela modo ne’ebé lori husi foho mai, husi minutu ba minutu ha’u tuur iha baki leten hodi haree tuituir Mamá. Nia halai dudu malu ho nia belun isin-boot sira, bainhira ema hatun karón husi karreta leten sira komesa hadau malu. 
 

Mamá hanesan tiha nehek iha elefanti sira-nia leet, ho postura ne’ebé ladún aas isin lotuk morena ne’e haturuk kosar iha dadeersan malirin, hateke mai ho hamnasa mihis hodi dehan “hein lai uitoan,” lakleur angguna azúl halai hakbesik sorte di’ak tia ne’ebé iha karreta laran koñese hela Mamá. Bainhira nia maluk sira seluk hatun karón, nia nafatin iha karreta laran hodi dehan “mana mai hola ha’u nia modo de’it, ohin ha’u lori modo oin hira kedas. Ita haree lai ba se monu laran bele hola duké mana ba hadau malu”

Mamá ajuda nia hatun modo, husi dook Mamá foti liman hodi bolu ha’u hodi lori karón ne’ebé iha ha’u nia liman;

“Mana, ha’u hola ha’u nia modo de’it ona tan ida ne’e karreta ikus ne’ebé tama mai no modo tahan ne’ebé ha’u lori ne’e mesak fresku de’it” tia modo na’in ko’alia ho hamnasa bainhira haree ha’u nia oin.

“Ana haree loke karón ne’e, par tau modo sira ne’e iha laran”

“Mamá nu’usá mak tenke hasai fali modo ne’e husi karón laran husik iha ne’ebá de’it no ita lori ba uma de’it ona” hatán ba Mamá ho oin baruk tan kabun mós hamlaha ba daudaun.

“Anoy, ó ho ama hasai lai ba par sura modo ne’e nia folin, tia mós tenke lori filafali karón ne’e, se ó ho ama lori tiha aban tia atu mai fa’an fali modo tau iha ne’ebé” ko’alia nune’e no hakmumu daudaun malus iha ibun laran.

Hafoin sura hotu Mamá fó osan ba tia ne’e, tan rai sei nakukun mikrolete seidauk halai bá-mai, Mamá tutur karón ne’ebé nakonu ho modo iha nia ulun karik nia todan liuhosi kilo sanulu resin lima, nia nafatin hakat biar kole.

“Mamá, kole karik mai ha’u ajuda fali?”

“Ó la’o de’it bá, todan ó tutur labele ida” ko’alia nune’e no hakat bá daudaun.

“Mamá nu’usá mak Papa nunka ajuda ne’e”

“Loron tiha, kalan tiha hirus hela de’it”

“Ó, haree eskola de’it. Ó nia aman nia jeitu mak hanesan ne’e ona”

“Mamá kole karik ita deskansa lai bá.” Ko’alia ho lian maña no tuur daudaun iha paseiu leten.

“Ita tenke fila uma lailais tan Mamá seidauk sona pisang goreng” ko’alia nune’e hakat ne’e hahú maka’as liután.

Ha’u halai tuituir Mamá nia kotuk, kosar lotuk iha Dadeersan malirin, bainhira to’o iha uma Mamá rai hela modo iha hadak leten tama lailais ba dapur kahur terigu hodi bolu mai;

“Ana mai tau ahi lai..”

“Di’ak Mamá” halai tama bá dapur laran ho oin naburut.

“Mamá la kole ga?, nu’usá la fanu Papa hodi ajuda. Osan pisang goreng nia mai Papa foti hotu ba hola sigaru han buka di’ak tenke han na’an hela de’it, laiha mai ita mak rona lia hela” hatán ba Mamá ho lian hirus.

“Haree halo nonook de’it ona ba ó nia Papa rona agora nia hirus ona” Mamá hatán ho lian hirus nune’e hataka tiha ami nia dadalia ida ne’e.

Ha’u nonook maibé fuan ne’e nafatin murmura, “papa ne’e moe laiha karik, nia hatene momoos ikus-ikus ne’e Mamá moras hela de’it mais nafatin haruka Mamá buka osan, sah aman mak hanesan ne’e.” Ha'u bele iha Papa maibé ha’u lakon figura aman ida iha uma laran.

Bainhira Mamá sona hotu ona, ha’u lori hudi sona ne’e ba hatun iha uma oin ho oin hamnasa ha’u tuur hein sosa na’in sira ne’ebé mak sosa matabixu, la kleur ha’u rona husi laran Papa hakilar ho lian-maka’as

“Ansa, matabixu iha ne’ebé?”

“Haree de’it iha dapur” Mamá hatán ho lian neineik no liman hamoos daudaun modo tahan ne’ebé hola iha merkadu ne’e.

“Ó, haruka ha’u ba haree, ó halo saida mak labele lori mai”

“Bá foti rasik de’it ba dadeer ne’e ha’u nia servisu barak, ó la’ós labarik par buat hotu ha’u mak tenke halo ba ó”

Papa nein hatán Mamá nia liafuan, lakleur kopu tarutu iha dapur laran “paaaakkk….” Ha’u no Mamá halai tama uma laran sasán sira iha meza leten Papa baku monu hotu ba rai.

“Sah kafé ida mak moruk ida hanesan ne’e,”

Ho lian hirus ha’u hatán “Masin midar hotu.”

“Saidaaaa…. hotu ó ho nia ama halo saida mak labele hola.”

“Imi iha uma ne’e saugate de’it, hola de’it masin midar mós labele ne’e”

“Be Papa halo saida nu’usá la fó osan ba hola, buat hotu hein de’it Mamá, nu’usá Papa la hasai osan ba hola, papa nia resposabilidade nu’udar aman ne’e iha ne’ebé?” ha’u hatán ba Papa ho lian hirus.

“Oooiiii… feto ida ne’e ó ibun boot saida?” Papa ko’alia nune’e no hakbesik mai ha’u.

“Saida mak Ana ko’alia ne’e loos, aman ó nia resposabilidade ne’e iha ne’ebé”

“Ó, dehan saida” Papa hatán ho liman ain-nakdedar.

Papa hakbesik mai basa no tebe Mamá monu tun ba rai, ha’u hakuak no hiit Mamá hamriik hodi dehan ba Papa “moe laiha, aman ne’e hatudu an nu’udar aman atu nune’e oan ami mós bele respeitu nu’udar aman”, “ó ho ó nia inan hanesan de’it”.

Papa riba odamatan, la’o ba daudaun, ami na’in-tolu hakuak Mamá ho matan-been, “Mamá di’ak hela, Ana ba haree hudi sona keta halo ema mai hola karik.” ha’u hakat ba tuur iha hadak leten hodi hanoin ha’u nia futuru “aban bairua ha’u boot, ha’u lakohi atu kaben ho mane ida ne’ebé hahalok hanesan papa, ha’u lakohi moris terus hanesan Mamá loron kalan han ho matan-been. Sala kah se ha’u hakarak moris iha domin nia laran, sala sei ha’u hakarak hetan mane ne’ebé di’ak liu liu papa no sala kah se ha’u hirus papa ho nia hahalok hotu??”.

Dili, loron-19 fulan-Dezembru tinan-2016