OMU-BEEN, SOLUR MEHI

“Uaaaa… uaaaa… uaaaa….” Lian ne’e maka’as liután.

Fuan lahakmatek sé mak uaaaaa… uaaaaa… uaaaaa… iha uma ne’e. Só ha’u ho Ana mak hela ba, sé la’ós Ana sé tan “ha’u hanoin iha laran” no nafatin tuur iha varanda dada ha’u nia sigarru no hamaluk ho kafé. Lakleur Ana hakilar husi uma-laran.

“Abio, ha’u nia oin-halai deste ohin kedas muta hela de’it.” Ko’alia nune’e no liman kaer beibeik ba kabun.

“Ó, nia oin-kamutis loos ne’e.” hakfodak bainhira haree Ana nia oin.

“Ajuda foti hela bee mai ha’u hemu lai, ha’u la’o labele ona” kaer nia liman la’o hakbesik ba kama leten.

“Ó, hein iha ne’e ha’u ba foti bee ba ó.”

Ana nafatin hatudu oin baruk, no latan an iha kama leten, sah moras mak ne’e?. baibain nia lahanesan ne’e keta nia alergia ho hahán ruma karik, nakonu ho dúvidas. Lori lailais bee fó ba nia.

“Hadeer, hemu tiha lai bee ne’e.”

Hi’it nia kabaas sadere ba kama ulun, foin foti loke ibun atu hemu bee, lakleur muta mós sai daudaun.

“Ó, moras saida? Tansá mak deste ohin kedas ó muta hela de’it ne’e?”

“Ha’u mós la hatene sah moras mak ne’e” hatán mai ho oin-naburut no hamoos tuir ibun.

“Di’ak liu mak ita tenke ba konsulta. Sé ó toba hela de’it hanesan ne’e oinsá mak ita hatene ó nia moras.”

La’o ho obriga an ami mós ba duni ospitál, ha’u tuur hein nia iha koridór kleur tebes, lakleur labarik ki’ik halai bá-mai nia aman halai tuir nia, labarik ne’e kontente tebes. Aman ne’e mós ho pasiénsia hamaluk nia halimar.

“Se ha’u ho Ana mak iha oan, sei ha’u sai aman, ha’u mós sei hamaluk ha’u nia hanesan ho saida mak aman ne’e halo ba nia oan”

Ha’u siúme bainhira mane seluk bele sente sai aman no halimar ho nia oan. Bainhira sai servisu sei iha oan ida mak halai hasoru hodi dehan“Papa sai bisu ona ga.” Mehi boot ida ne’ebé ha’u iha loron dahuluk bainhira simu sakramentu matrimoniu.

Tinan hitu liu daudan ami moris hamutuk maibé seidauk iha oan, Ana badinas tebes la’o buka ai-moruk oioin oinsá mak ami bele hetan oan tantu ai-moruk modern no tradisionál, nia sempre dehan beibeik. “feto nia moris ne’e só bele kompletu bainhira nia bele sente rasik isin-rua, hahoris no fó susu nia oan no kuidadu nia oan to’o nia boot. Ne’e mak foin dehan foin feto ne’ebé perfeitu.

foto kredit google

Matan la book an hateke tuir aman ne’ebé halimar ho nia oan no nakonu ho domin “aban-bainrua se ha’u iha oan, ha’u mós sei kuidadu labarik ne’e hanesan saida mak nia aman halo ba nia.”

Lakleur Ana sai husi sala konsulta ho oin-hamnasa biar hafalun ho oin-kamutis.

“Doben ha’u isin-rua”

Ibun ne’e toos no hakuak metin nia biar matan hotu iha fatin ne’e hateke lesuk mai ho neineik bisu-bisu;

 “Obrigada doben, novidades ne’e mak ha’u hein kleur ona, ha’u sei sai duni aman” hatán ho haksolok.

“Husik ona ha’u, ó la moe ga ema hotu haree ita ne’e.”

Ha’u hi’it nia pasta la’o tuir koridór ospitál ho oin-haksolok. Ha’u promote ba ha’u nia an “ha’u sei kuidadu ha’u nia feen no ha’u nia oan sira ho didi’ak tan mehi naruk ne’e sei sai duni realidade.”

Iha fulan dahuluk Ana sei nafatin muta beibeik, ha’u halo tuir de’it nia hakarak tan buat hotu ami-nia hakarak no mehi. Iha dadeer ida molok atu ba serbisu ha’u faze roupa fo’er iha hariis fatin omu ne’ebé kose ba roupa nafurin iha fatin-fatin. Ana hakilar husi li’ur hodi dehan;

“Doben ha’u tama lai, ha’u nia kabun moras loos ne’e” ko’alia nune’e halai daudaun ba hariis-fatin

Lakeur nia hakilar. Ha’u lailais tama haree Ana hakdasak hela iha rai leten hodi dehan “ha’u monu tan namdoras” ha’u hi’it nia tama kuartu laran no troka roupa ne’ebé bokon. Ana nafatin tanis hakuak nia kabun hodi dehan “ha’u nia kabun moras loos ne’e.”

Ha’u foin hakat sai bá hariis-fatin Ana hetok hakilar maka’as liután, nia hamriik ho liman ain nakdedar no raan sulin husi nia kelen, ho hakfodak ha’u foti hena hamoos nia ain, Ana nafatin no kaer beibeik nia kabun.

“Ita tenke ba lailais ospitál, ha’u lakohi buat ruma akontese ba ita-nia oan”

Halai lailais ba lurón para taxi ne’ebé liu, Ana nafatin tanis. Ha’u foti de’it lipa ne’ebé nahe iha kama leten, liman ain nakdedar la hatene loos halo saida. To’o iha emerjénsia Doutór sira haruka liubá sala Maternidade.

Iha ne’ebá enfermeira sira haruka nia toba iha kama leten no haruka ha’u sai ba li’ur tan sei halo tratamentu bá, ha’u hamriik hateke ba estátua Nossa Señora ne’ebé hatuur iha odamatan boot “Na’i, kuidadu sira na’in-rua, só ba Ita-Boot mak ha’u laran-metin.”

Husi li’ur ha’u rona Ana nafatin hakilar, liutiha minutu balu enfermeira ida sai mai hodi dehan;

 “Deskulpa maun, ho laran-todan ami hakarak dehan ita-nia kaben abortus, tan nia monu maka’as bebé ne’e mós ami labele salva. Ita nia kaben sei baixa lai iha ospitál bainhira nia kondisaun di’ak loos ona nia bele fila.”

Ha’u hakat bá sala ki’ik ne’e, Ana toba ho matan-been hodi dehan;

 “Deskulpa doben ha’u la kuidadu prezente furak ne’e.”

“La’ós ó nia sala, buat hotu ne’ebé akontese ohin loron ne’e ha’u nia sala. Se ohin ha’u la fase roupa iha hariis-fatin ida ne’e sei la akontese.”

Semana ida liu daudan Ana nafatin toba ho matan-been, haksolok ne’ebé iha nia oin lakon solur hamutuk ho omu nia nafurin. La hatene loos atu halo oinsá, buat hotu akontese nune’e de’it. Ain ne’e sente toos bainhira hakat tama hariis-fatin. Iha fatin ne’e ha’u lakon oportunidade sai hanesan aman, iha fatin ne’e mak mehi furak hotu hakoi ba.

Ha’u sei hanoin mensajen ikus husi Doutór “ita sei bele hetan oan maibé la’ós agora, ita-nia kaben presiza deskansa barak, atu nune’e nia saúde bele rekopera lailais, nafatin korajen no hasa’e orasaun ba Maromak.”

Ha’u fiar buat sei furak tuir nia tempu, maibé sentimentu sala ne’e nafatin metin iha hanoin. Se ha’u la fase roupa iha dadeer ne’e, ida ne’e sei la akontese. Ha’u rasik mak estraga ha’u nia mehi. Bainhira kalan mehi aat ne’e nafatin mosu mai.

Kalan ne’e laiha fitun, laiha fulan. Lalehan nakukun hanesan mós fuan ne’ebé hafalun ho kalohan, saudades nia ne’ebé lakon iha haree antes matan nakloke, nia mai hanesan mehi no lakon hanesan anin-laek.

Kalan mai daudaun matan ta’uk atu taka. Karik nia sei mai hodi hata’uk ou karik nia sei mai hodi husu justisa ba sala ne’ebé ha’u halo ona. Ana sempre tuur murón dalaruma nia ko’alia mesamesak. Ha’u lori nia ba tuur iha tasi-ibun hamaluk nia halo nia hamnasa maibé hamnasa ne’e hanesan taka falta de’it.

Sé Na’i fó nafatin oportunidade no fiar mai ha’u mak ha’u sei kuidadu didi’ak liután no mehi aat ne’e sei la akontese tan ida ne’e mak ha’u nia promete ba ha’u nia an no mós ba Ana. “Papa nia orasaun sempre akompaña ó oan doben Na’i simu nia iha ita-nia reinu lalehan, amin.”

Dili, loron-28 fulan-Fevereiru tinan-2017