Bainhira ema barak ona, fila sei la husik fo’er. Triste bainhira haree situasaun ne’e rasik tan ita laiha konxiénsia kuidadu ita-nia ambiente buat simples de’it lori fila fo’er ba nia fatin, susar atu halo oinsá ho buat boot no komplikadu.
Iha Domingo liubá la’o halimar husi Ai-mutin bá Kristu Rei, liuhusi Farol, ema wain tebes halibur iha tasi-ibun ho anin tasi ne’ebe neineik no laloran ho ritmu hakmatek. Taka matan hodi sente nia furak biar iha segundu balu de’it.
Bainhira liuhusi jardín Motael nia oin, ema wain tuur iha kadeira sementu ne’ebé forma tuituir malu no oin see ba tasi-ibun, jardín furak ne’ebé hale'u ho ai-funan ho kór oioin husi tempu ba tempu hahú lakon nia furak, du’ut sira hahú maran, ai-tahan balu hahú namlaek karik tanba bailoron naruk.
Matan ikun nafatin baku hetan masa mamuk husi bee ho marka oioin no plástiku lekar iha du’ut leten, ema liman-sanak mak soe ou anin mak huu lori ba fatin ne’e. Buat hotu iha dúvida nia laran ou karik matan mak katarak kona oan no labele haree lixu fatin ne’ebé mak governu prepara ona.
Jardín nu’udar parte ida hafurak sidade, iha Palasiu Governu nia oin ai-riin eletrisidade ne’ebé hafutar jardín ne’e hahú aat, du’ut sira-ne’ebé nani hahú naran, ai-funan sira iha vazu hahú lakon nia furak.
Hakat bá sorin tama ona ba Largo Licedere, fatin furak ne’ebé harame sidade iha tempu kalan ho lampu no kores oioin. Fatin furak ba joven sira halibur hamutuk iha tempu kalan, fatin furak fahe domin ba malu, fatin furak ba diskusaun entre grupu ki’ik sira.
Governu iha hanoin no inisiativu ne’ebé di’ak kria jardín kompletu ho nia fasilidade hotu inklui mós lixu fatin, maibé tansá lixu kontinua lekar iha jardín laran. Iha dadalia ho tiu hamoos na’in ne’ebé governu selu hodi hamoos dalan protokolu hateten;
“Noy, ha’u la hatene loron ida ka rua de’it mak ami la saa no raut fo’er sira iha lurón ninin ne’e. ha’u la hatene sidade sei sai oinsá. Ema laiha konxiénsia soe fo’er iha fatin, ohin ó hamoos aban mai fo’er sira ne’e butuk fali ona. Aat liu mak lixu fatin iha ona maibé ema la soe ba laran hetok soe arbiru de’it iha lurón ninin, depois mak gosta halo protesta katak ami halo servisu mak laloos.”
Prekupasaun ne’e sai atensaun ema hotu nian, lalika la’o dook iha Parlamentu Nasionál nia sorin de’it ema sei kontinua lekar fo’er la tuir nia fatin, mezmu hatene momoos katak fatin ne’e hanesan sidade nia fuan.
Kristu Rei hanesan ikon fatin turizmu, rikusoin Timor-Leste ne’ebé dada atensaun turista hodi mai vizita Timor-Leste no iha aspeitu selu bele hasaii mós rendimentu iha sector turizmu nia maibé realidade hatudu momoos iha matan laran, iha loron domingu bainhira ó la’o halimar ba fatin ne’e husi kantu ba kantu nakonu ho lixu.
Fasilidade balu governu prepara mós hahú aat, ezemplu hanesan lixu fatin ne’ebé halo husi bidón. Joven barak mak halibur an iha fatin ne’e, ho rai-henek mutin nia furak dada ema nia atensaun atu pasa loron férias iha fatin ne’e. Labele estraga furak hirak-ne’e ho fo’er ne’ebé tuir lolos ita bele foti no rai iha nia fatin.
Ha’u sei hanoin ho Diáriu Clayton Manuel DF nia istória badak balu ne’ebé nia hakerek kona-ba Fo’er iha Kristu Rei, iha parágrafu ida nia dehan “sira halo tasi fo’er, sira hakanek ambiente no halo tanis ambiente.”
Labarik ki’ik ho idade 8 anos hahú prekupa ho ambiente prekupa ho ambiente tansá ita seluk la bele. Grupu joventude balu halibur an hodi halo limpreza ba área tasi-ibun ho intensaun ne’ebé di’ak, hakarak kria ambiente ne’ebé mós no saudavel maibé asaun ne’e mós ladún hetan atensaun maksimu husi komunidade.
Tempu udan mós besik mai daudaun, bee-dalan no mota nakonu ho fo’er sei ita la hamoos no husi hela de’it nune’e iha tempu udan bele hamosu inundasaun no bee sei lori fo’er iha ne’ebé tun ba tasi ho tempu fo’er hirak-ne’e sei entraga ahu-ruin no animál ki’ik sira.
Problema lixu la bele rezolve ho di’ak tan ema laiha konxiénsia soe fo’er iha fatin no laiha konxiénsia kuidadu ambiente, dalan ida ne’ebé ita presiza halo mak oinsá hamoris no hametin konxiénsia, dalan seluk mak hahú halo edukasaun ambientál ba labarik ki’ik atu kuidadu ambiente ho di’ak nune’e sidade nia furak labele mihis iha matan.
Díli, 01 fulan-Outubru tinan-2017
Tidak ada komentar:
Posting Komentar