Anin-huu neineik, modo-tahan iha toos laran hahú buras, ida ne’ebé tuan mós hahú tuan ba daudaun. Loron hira ona udan la fó fatin Ana hodi ba toos. João tuur iha uma nia tatiis hateke beibeik ba li’ur hodi dehan;
“Ana, ó-nia oan bá besik semana rua ona. Nia la fó novidades mai.”
“ Horisehik nia telefone mai, nia dehan sira-nia naran seidauk taka.”
“Labarik ne’e husi ki’ik to’o boot nunka la’o dook husi ita, bainhira nia laiha uma ne’e sente mamuk loos.”
“Heisa, nia alin na’in-rua mós sente lakon nia bin.”
“Ó, mak hakarak loos labarik ne’e tenke tama universidade.”
“João, ó hein uma, ha’u ho labarik sira bá toos lai.”
João tuur ho nia kafé kopu manas ida, sadere ba didin-lolon ho hanoin barak. Oinsá ho Abia nia moris iha sidade. Buat hotu foun, nia toman hela ho nia tian ka lae. João komesa hanoin oioin. Sé nia la liu, di’ak liu nia fila mai no ha’u sei buka mane-klosan di’ak ida ba nia.
Ana ho nia oan na’in rua, Sonia no Abui hahú ku’u modo-tahan iha toos laran tau ba bote, Sonia ho Abui hakfodak bainhira haree nia Mamá ku’u modo-tahan barak loos.
“Amá, nu’usá mak ku’u modo-tahan barak loos ne’e.”
“Ne’e pár balu, haruka ba ó-nia bin iha sidade.” Ko’alia ne’e hamoos daudaun tahu ne’ebé belit iha modo-tahan.
“Amá, horisehik ha’u rona Apá ko’alia ho tiu Siku sériu loos.”
“Sira ko’alia saida.?” Husu ho oin-hakfodak.
“Apá ho tiu Siku ko’alia kona-ba bin Bia, bainhira nia la liu iha Universidade Públiku nia tenke fila mai ona no kaben ho tiu Siku nia oin mane boot.”
Ana tuur ho oin-murón, nein hatán liafuan ida. “ Amá nu’usá.?” Sonia no Abui paniku bainhira haree Ana tuur ho matan-been. Ana nafatin nonook, udan hahú subiska nia foti tudik iha bote laran tan hudi tahan fó ba nia oan na’in-rua hodi taka ulun no sira mós fila lailais ba uma. Ana nafatin la ko’alia ho nia oan na’in-rua tansá nia tanis. Bainhira atu besik to’o uma nia dehan ba nia oan-feto na’in-rua.
“Iha Apá nia oin, imi lalika ko’alia kona-ba saida mak Apá ho tiu Siku ko’alia ne’e, imi halo finje de’it la hatene buat ida.”
“Tansá.?”
“Imi halo tuir de’it saida mak Amá dehan.”
Bainhira to’o iha uma Ana haruka nia oan na’in-rua hariis tan kona udan-been. “imi nono bee hodi hariis orasida imi moras ona.” Sonia no Abui halo tuir saida mak Ana dehan. João sai husi kuartu laran mai hakfodak bainhira Ana hasai modo-tahan husi bote laran barak tebes.
“Ana, nu’usá ó ku’u modo-tahan barak loos ne’e.”
“Aban, ha’u sei bá sidade vizita Abia, labarik ne’e bá kleur loos ona.”
“Heisa, ó tenke ba vizita nia.”
“Ha’u sei bá hela iha ne’ebá loron rua ka tolu.”
“Konforme ó, dehan ba nia bainhira nia naran laliu iha Univesidade Públiku di’ak liu haruka nia mai ona, sei nia ba iha Universidade Privadu ita atu lamas osan iha ne’ebé mak hodi selu nia eskola.”
Ana nafatin nonook no la hatán João nia liafuan. Liman nafatin book an hodi haketak modo ne’ebé sei te’in iha kalan ne’e no haloot ida ne’ebé mak aban dadeer nia sei lori bá sidade. Kalan ne’e Sonia ho Abui mak te’in. Ana hahú laiha vontade han hamutuk ho João.
“Sonia, ó bolu ó-nia Amá mai han ona.”
Bainhira rona lian ne’e Ana hatán husi kuartu laran “imi han uluk ona ba pois mak ha’u han.”
Bainhira manu kokorek Ana, hi’it daudaun nia pasta no raga ne’ebé enxe ho modo hodi hein anguna iha uma oin. Ana hanoin barak no iha nia fuan reza maka’as Abia tenke liu iha Universidade Públiku no ida-ne’e mak dalan di’ak liubá nia duké nia fila mai ne’e.
Tekiteki Siku ho nia oan mane boot liu iha uma oin. Ana hakfodak bainhira haree sira na’in-rua atu subar mós ladiak.
“Mana Ana, atu bá ne’ebé mak dadeer-san de’it hi’it ona pasta.”
Ana nafatin la hatán ba lian makhusu ne’e, bainhira hakat liubá lurón sorin Siku ho lian maka’as dehan “Mana Ana, keta haluha saida mak ha’u ho Maun João ko’alia ona, ami hein Abia iha ne’e.” liafuan ne’e hetok halo Ana hanoin barak liután. Bainhira to’o iha uma ne’ebé mak Abia hela ba. Ana tuur husi karreta no sinu Abia matan-been.
“Amá, nu’usá tanis.?”
“Abia, hakarak ka lakohi ó-nia laran tenke liu iha Universidade Públiku. Sei ó laliu agora ha’u la hatene saida mak sei akontese ba ó.”
“Amá, nu’usá ko’alia hanesan ne’e.”
Ana la hatán saida mak Abia husu, durante loron rua iha uma ne’e maibé Abia nafatin la loke ibun kona-ba saida mak João ho Siku planu ona. Liutiha loron-tolu João telefone tuir ona Ana
.
“Ana, ó halo saida iha ne’ebá mak seidauk fila de’it ne’e, haree aban fila ona” ko’alia mai ho lian hanesan ema lanu.
Bainhira rona João nia lian ne’ebé la moos. Ana deside fila kedas iha loron aban tan nia tau João atu halo tan problema seluk. Abia akompaña Ana mai hein anguna iha Merkadu Taibesi, iha dalan Ana kaer metin Abia nia liman hodi dehan “Abia, iha ó-nia liman Amá tau fiar ó mak sei hadi’a ita-nia moris. Ó tenke reza maka’as hodi tama iha Universidade Publiku.”
Ana nia fuan lahakmatek durante nia viajen ne’e, “saida mak akontese.?” Hanoin ne’e mosu beibeik. Bainhira to’o iha uma Siku ho nia oan mane boot tuur iha hela iha baranda bainhira haree Ana, Siku ho lian maka’as dehan;
“Mana Ana, ha’u-nia feto-foun di’ak ka lae.?, maun João horisehik foin deve tan ha’u-nia osan, nia dehan bainhira Abia laliu iha Universidade Públiku nia tenke fila mai no kaben ho ha’u-nia oan mane.” Ko’alia nune’e no liman hatudu ba nia oan mane ne’ebé tuur iha nia sorin.
Ana nafatin nonook no la hatán Siku nia liafuan, bainhira liuhusi João nia oin Ana hatudu nia oin-bius. João hahú ko’alia ona kona-ba belis, sei laiha belis tan João labele selu nia deve hotu durante ne’e no dalan di’ak liu mak nia oan-feto boot tenke kaben ho Siku nia oan mane boot.
Komunikasaun iha uma-laran hahú ladi’ak, Ana sente la justu ho akordo ne’ebé Jaoa ho Siku halo, sira sempre hirus malu beibeik, “ó mak ba deve ema nia osan no osan sira ne’e la hatene ó uza hodi halo saida, ikus ó-nia oan-feto mak tenke lori kulpa.”
Loron tuirmai Abia telefone mai Ana, komu Ana iha hela hariis-fatin João mak simu;
“Apá ha’u-nia naran la mosu iha lista boot ne’ebé taka iha Universidade Públiku.”
“Loos ona, sei hanesan ne’e aban ó haloot ó-nia sasán haree fila mai ona, ó iha ne’ebá hela de’it mós osan iha mak atu haruka bá ó.”
João la ko’alia kona-ba novidades ne’ebé nia simu husi Abia. Iha meiudia ida Ana tuur hela iha has-hun buka hela Sonia nia utu hakfodak bainhira haree Abia tun husi Anguna.
“Abia, ó mai halo saida.?”
“Amá, ha’u laliu iha universidade.”
Ho oin-hakfodak Ana hatán “ó laliu, nu’usá ó la telefone mai Amá”
“Horiseik ha’u telefone mai Apá mak simu.”
Ho lian neineik Ana dehan “iha fatin dadeer ne’e João kontente loos no sai ona husi dadeer to’o oras ne’e seidauk mai.”
“Ó, seidauk han karik haree etu iha meza leten ne’e han lai.”
Bainhira kalan to’o João foin fila, João kontente bainhira haree Abia tuur konta istória hela ho nia alin na’in-rua. Ho hamansa João dehan “Apá nia osan-mean mai ona” Abia mós simu nia aman ho kontente. Bainhira haree João, Ana hatán ho lian maka’as “ooohh… afinál tanba ida-ne’e mak ohin loron ó kontente loos ne’e.” Sira komesa hatán malu ho lian maka’as.
“Abia ó hakarak hatene tanba sah ó-nia aman haruka ó mai, tanba nia hakarak ó atu kaben ho Siku nia oan mane tanba nia labele selu nia tusan.”
Abia hakfodak bainhira rona liafuan ne’e. “Apá, ha’u sei hakarak eskola, tansá Apá hakarak loos ha’u atu kaben ho mane ne’ebé la hatene ko’alia ne’e.”
“Abia ó tenke komprende Apá nia situasaun sé ó la kaben ho Siku nia oan mane Apá nia tusan mós sei aumenta maka’as konta ho nia funan.”
Ana tanis hakuan nia oan-feto, João tuur ho oin-murón laiha dalan seluk ida-ne’e mak dalan uniku hodi rezolve problema. Sé ó lakohi kaben ho Siku nia oan mane mak sira sei kesar Apá ba polísia, ho laran-todan Abia halo tuir saida mak nia aman haruka. João natoon ona ho Abia mak sai vítima ba ó-nia hahalok ha’u sei lai fó fatin ó ba ó atu halo tan hahalok hanesan ba Abui no Sonia. Ida ne’e hanesan promete inan ida ba nia oan sira.
Dili, loron-28 fulan-Janeiru tinan-2018
